Pop czy art? – część I

Warto zastanowić się, czy pomiędzy kulturą a popkulturą istnieje przepaść czy oba światy są ze sobą silnie związane. Postawmy sobie drugą z tez. Oto pierwsza część prezentacji przedstawicieli literatury i filozofii, którzy „zadomowili się” w kulturze masowej i są, jak sądzę, popularni wśród młodych ludzi. Jeśli się mylę, proszę, wyprowadźcie mnie z błędu. Jeśli kogoś pominęłam, piszcie. Zapraszam do myślenia (sapere aude) i do dyskusji. Zaczynamy, patriotycznie i bez kompleksów, od polskich „poetów przeklętych”, nazywanych też „kaskaderami literatury” (określenie krytyka literackiego Jana Marxa). Andrzej Bursa (21 III 1932-15 XI 1957) Życie Andrzeja Bursy związane było z Krakowem. Tam się urodził, a po ukończeniu szkoły średniej rozpoczął studia dziennikarskie na Wydziale Filozoficzno-Historycznym w Uniwersytecie Jagiellońskim. Wkrótce przeniósł się na Wydział Filologiczny, gdzie uczył się języka bułgarskiego. Jego właściwa działalność literacka – poetycka, prozatorska i dziennikarska – trwała zaledwie trzy lata. Zdążył jednak zasłużyć sobie na miano „poety przeklętego”. Cechami charakterystycznymi Bursy były: bunt, brutalność i cynizm. Wiele wierszy utrzymywał w konwencjach – naturalistycznej i antyestetycznej. Mimo tego były one podszyte liryzmem. Na popularność Bursy wśród młodych wpłynęło z pewnością jego demaskatorskie i bezkompromisowe opisywanie ówczesnej rzeczywistości. Poeta pragnął także odkryć trwałe wartości humanistyczne oraz poznać człowieka i samego siebie. Bursa napisał m.in. poemat „Luiza”, powieść „Zabicie ciotki” i sztukę teatralną „Karbunkuł” (wraz z Janem Gunterem) – wystawioną przez teatr Cricot. Za życia twórcy ukazał się zbiór wierszy pt. „Głos w dyskusji o młodzieży” (1954 r.). Po jego śmierci wydano: „Wiersze” (1958 r.) oraz „Utwory wierszem i prozą” (1969 r.). Bursa zmarł na skutek wrodzonego niedorozwoju aorty. Miał 25 lat. Popkultura ceni zapewne w Bursie bezkompromisowość oraz nieustanne poszukiwanie wartości w trudnej współczesności. Podobno twórca ten jest autorytetem wśród krakowskich punków. Warto dodać, że od 1967 r. młodym poetom przyznawana jest nagroda literacka im. Bursy ufundowana przez krakowską grupę literacką. Edward Stachura (18 VIII 1937-24 VII 1979) Stachura był pieśniarzem, pisarzem, poetą i wędrowcem. Urodził się w rodzinie polskich emigrantów we Francji (w regionie Franche Comte). Nauka języka francuskiego miała prawdopodobnie duży wpływ na ukształtowanie się oryginalnego stylu twórcy. Stachura pierwsze poezje opublikował w 1956 roku w dwutygodniku „Kontrasty” (nr 5). W Studiował romanistykę na KUL-u. Później przeniósł się Uniwersytet Warszawski. Wiele podróżował. W czasie wyjazdu na stypendium w Meksyku studiował literaturę na tamtejszym UNAM. Odwiedził także m.in. Bliski Wschód, Norwegię oraz Kanadę i USA. Uprawiał różne formy literackie, takie jak: liryki, poematy, prozę poetycką, ballady i piosenki. Stachura swą popularność wśród młodych ludzi zawdzięcza m.in. postaciom, które kreował i ideologii zawartej w swoich utworach. Bohaterem tekstów Stachury jest homo viator- człowiek w drodze, wędrowiec, który kocha naturę i nie darzy szczególną sympatią miasta i cywilizacji. Jest też swego rodzaju buntownikiem – nie zgadza się z powszechnie przyjmowanymi normami moralnymi i społecznymi. W swoich utworach autor nawoływał do poszukiwania wolności i wartości pozwalających zrozumieć człowiekowi sens istnienia, a także dających mu zadowolenie i poczucie spełnienia. Cechą charakterystyczną tekstów Stachury jest także ironiczny dystans do świata i mądrość doświadczonego człowieka. Spod jego pióra wyszły m.in. „Jeden dzień” (opowiadania, 1962 r.), „Dużo ognia” (tomik poezji, 1963 r.), „Przystępuję do ciebie” (poemat, 1968 r.), „Siekierezada” (powieść, 1972 r.) i „Się” (proza, 1977 r.). Smutnym faktem, który współtworzy legendę Stachury, jest samobójstwo popełnione przez niego 24. lipca 1979 roku w Warszawie. Innym czynnikiem mitologizującym autora jest tendencja krytyków do utożsamiania wykreowanych bohaterów z twórcą. O popularności Stachury świadczy to, że jego utwory są do dziś wykonywane m.in. przez grupę Stare Dobre Małżeństwo, Jacka Różańskiego (na płycie do muzyki Jerzego Satanowskiego), Jana Kondraka, Marka Gałązkę i Annę Chodakowską. Natomiast „Siekierezada” doczekała się adaptacji filmowej (1985 r.). Odpowiadał za nią Witold Leszczyński. Rafał Wojaczek (6 XII 1945- 10/11 V 1971) Poeta ten urodził się w Mikołowie na Śląsku. Pochodził z poważanej w mieście rodziny. Jego ojciec był nauczycielem w gimnazjum, a matka pracowała w wydawnictwie. Wojaczek uczył się w liceach w Mikołowie, Katowicach-Ligocie i Kędzierzynie-Koźlu. Przez pewien czas studiował polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim, przerwał jednak naukę i w 1964 roku przeprowadził się do Wrocławia, gdzie pracował m.in. jako dyspozytor MPO. Zadebiutował w 1965 roku w „Poezji”. Cztery lata później ukazał się jego pierwszy tomik, „Sezon”, który został entuzjastycznie przyjęty przez krytyków. Legendę Wojaczka tworzą zarówno jego twórczość, jak i biografia.. W swoich wierszach poruszał tematy śmierci, miłości, fascynacji kobiecością i cielesnością. Często łączył erotyzm i seksualność ze śmiercią. Podmiot liryczny jego tekstów mówił o bólu i poczuciu odosobnienia, buntował się przeciwko fałszowi świata. Badał też mroki ludzkiej natury oraz swoje niepokoje i obsesje. Język wierszy Wojaczka cechowała z jednej strony brutalność, a z drugiej liryzm. W 1970 roku wydał drugi tomik zatytułowany „Inna bajka”. Po śmierci poety ukazały się m.in. zbiory: „Którego nie było” i „Nieskończona krucjata” (1972 r.), A co o biografii? Po przyjeździe do Wrocławia Wojaczek ulegał stopniowo alkoholizmowi. Pogrążał się też w depresji. Wszczynał wiele bójek. Podejmował próby samobójcze. Przez pewien czas leczył się w szpitalu psychiatrycznym. W nocy z 10 na 11 maja 1971 roku popełnił samobójstwo- przedawkował leki, m.in., valium. Autor „Innej bajki”, wielbiony przez młodych czytelników za kontrowersyjną twórczość oraz awanturnicze i jednocześnie tragiczne życie, zapewne wiele zawdzięcza Arthurowi Rimbaudowi (o nim w następnej części), z którym często jest kojarzony (patrz: tomik „Sezon”, wiersz „Piosenka z najwyższej wieży”). Dowodem na ważną rolę, jaką Wojaczek odgrywa w kulturze i popkulturze jest powstały w 1999 r. film Lecha Majewskiego pt. „Wojaczek”. Tytułową rolę zagrał poeta Krzysztof Siwczyk. Zapraszam na drugą część artykułu, która będzie poświęcono zagranicznym literatom i filozofom. Placek